
یادگیری فعال رویکردی آموزشیست که در روند یادگیری آن دانشآموزان حضوری فعال و مشارکتی دارند. در یادگیری فعال دانشآموز با فاصله گرفتن از حالت منفعلانه و نقش صرف دریافت کننده اطلاعات، خارج شده و به فعالیتهایی همچون حل مسئله، بحث و گفتگو، انجام آزمایشها و پروژههای گروهی مشغول میشود، تمامی این عملکردها میتوانند فرآیند یادگیری و تفکر عمیق را در دانشآموزان پرورش دهند. به صورت کلی میتوان گفت که هدف اصلی یادگیری فعال، تقویت توانایی تفکر انتقادی و بهبود درک مفاهیم از طریق تجربه مستقیم است.
استفاده از این روش به دانشآموزان کمک میکند که نه تنها مطالب را به خاطر بسپارند، بلکه توانایی تحلیل و بررسی موقعیتهای را به دست آورند و بدانند که در شرایطی میتوانند به صورت کاربردی از آنها استفاده کنند. بر خلاف یادگیری سنتی که به بیشتر بر تدریس و انتقال اطلاعات تمرکز دارد، یادگیری فعال برنحوه مشارکت و تعامل و مسئولیتپذیری دانشآموزان تاکید میورزد

در روشهای سنتی آموزش، معمولاً نقش معلم بهعنوان منبع اصلی اطلاعات (فاعل) و یادگیرنده بهعنوان گیرنده اطلاعات (مفعول) است. در این نوع یادگیری، دانشآموزان بهطور مستقیم درگیر فرآیند آموزش نمیشوند و بیشتر نقش تماشاچی دارند. اما در یادگیری فعال، تمرکز بر این است که دانشآموزان خود مباحث را کشف کنند، سوال بپرسند و آن را در موقعیتهای واقعی به کار ببرند.
یکی از اصلیترین ابزارهای یادگیری فعال، حل مسئله شناخته میشود. دانشآموزان به جای پیرویِ صرف از راهحلهای معلم، باید مسئله را شناسایی کند و به دنبال راهحلهایی برای تحلیل و بررسی و نتیجهگیری باشد.
در این روش، دانشآموزان مطالبی که یاد گرفتهاند را به دیگر دانشآموزان آموزش میدهند. این کار باعث تقویت یادگیری و ایجاد مسئولیتپذیری بیشتر و همچنین ایجاد تعامل و مشارکت در آنها میشود.
در این رویکرد، دانشآموزان با مطالعه وتحلیل موضوعات خاص و کلیدی میتوانند مفاهیم نظری را در شرایط واقعی و تجربه کنند.

انجام کارهای گروهی و پروژههای مشترک به دانشآموزان کمک میکند تا علاوهبر یادگیری به تقویت تواناییها و مهارتهای اجتماعی و تعاملی خود بپردازند.
فناوریهای مدرن میتوانند ابزارهای مؤثری برای یادگیری فعال در نظر گرفته شوند. بهعنوان مثال، استفاده از شبیهسازیها، نرمافزارهای آموزشی و پلتفرمهای آنلاین میتواند به دانشآموزان کمک کند تا در محیطی تعاملی و جذابتر به یادگیری بپردازند. این ابزارها بهویژه در آموزش آنلاین و مجازی مفید واقع میشوند، این ابزارها به دانشآموزها این کمک را میکنند که به صورت مستقل و با توجه به سرعت دلخواهشان مسئولیت محوله را انجام دهند.
در کنار مزایای زیادی که میتوان برای این رویکرد برشمرد، باید به بررسی چالشهای موجود در این روش نیز پرداخت. ممکن است در این روش معلم با کمبود زمان یا منابع روبهرو شود و این مورد خود موجب شکل نگرفتن فعالیتهای عملیو مشارکتی شود. همچنین ممکن است دانشآموزان با قبولیت مسئولیتهای فردی و ورود به حیطهی عمل مستقل احساس راحتی نکنند.

نکات مهمی که در بررسی فرآیند یادگیری فعال باید به آنها توجه داشت، به شرح زیر آمدهاند:
حضور فعال و مستقیم دانشآموزان در فرآیند یادگیری از اولین نکاتیست که باید به آن توجه داشت. معلم میتواند با مشارکت دادن دانشآموزان در گروههای کلاسی کوچک، آنها را به بحث و گفتگو و انجام فعالیتهای عملی ترغیب کند، این نوع فعالیتها موجب موجب تقویت عملکردهای ذهنی و عاطفی دانشآموزان میشود.
یکی از اصلیترین اهداف یادگیری فعال، تقویت تفکر انتقادی در دانشآموزان است. تفکر انتقادی به دانشآموز کمک میکند تا به جای پذیرش صرف اطلاعات، یاد بگیرد که اطلاعات را تجزیه و تحلیل کنند و بتواند برای واکاوی موضوع سوالات مناسبی را مطرح سازد و راهحلها و پیشنهادهایی نوآورانه را ارائه دهد.
مواجه با تجربههای عملی و حل مشکلات به صورت واقعی بخشی دیگر از نکات فرآیند یادگیری بهشمار میآید. تجربه فرآیندهای واقعی و کسب تجربه در این روش موجب میشود که دانشآموزان موضوعات را به صورتی ملموستر و کاردبردیتر در ذهن خود به ثبت برسانند.

یکی دیگر از نکاتی که در یادگیری فعال به آن اهمیت داده میشود، دادن حس استقلال به دانشآموزان است. در این روش دانشآموز مستلزم انجام و به ثمر رساندن پروسه تحقیق، بررسی و ارائه مطالب جمعآوری شده است، او از پیش مجاب شده است که مسئولیت انجام این فرآیند تحقیق و بررسی دادهها با اوست.
علاوه بر نکاتی که گفته شد، تشویق و ترغیب دانشآموزان به ارتباط گرفتن با دیگران و به اشتراک گذاشتن مطالب جمعآوری شده از اهمیت ویژهای برخوردار است، چراکه این روش نهتنها باعث تبادل ایدهها و دیدگاههای مختلف میشود بلکه به توسعه مهارتهای اجتماعی و همکاری گروهی نیز کمک میکند.
در این روش معلمان نیز میتوانند از روشهای مختلف و جذابی بهره ببرند، آنها دیگر در پاسخ به نیازهای متوع دانشآموزان محدود به روشهای محدود و دست و پا گیر نیستند. بهتر است در این روش معلم با در نظر گرفتن نیازها و تفاوتهای فردی، به دانشآموز کمک کند تا مسیر درست خود را بشناسد و در بهبود عملکرد خود تلاش کند.
ارائه بازخورد مستمر هموراه از نکات حائز اهمیت به شمار میرود، چرا دانشآموزان میتواند عملکرد خود را ارزیابی کنند، این روش حتی میتواند به معلمان این کمک را بکند که نهوه تدریس خود را بهبود ببخشند و فعالیتهای یادگیری را متناسب با نیازهای دانشآموزان فراهم آورند
به صورت کلی این نکات نشان میدهند که یادگیری فعال بهعنوان یک رویکرد جامع و پویا میتواند تأثیرات عمیقی بر فرآیند یادگیری و توسعه مهارتهای مختلف دانشآموزان داشته باشد.