الگوهای تدریس |
Teaching Patterns
تعریف:
به مجموعه‌ای از اصول، روش‌ها و تکنیک‌هایی اطلاق می‌شود که معلمان برای طراحی و اجرای فرآیند یاددهی-یادگیری از آن استفاده می‌کنند. الگوهای یادگیری می‌توانند شامل تکنیک‌های مختلفی باشند که به بهبود یادگیری و درک بهتر کمک می‌کنند. هدف استفاده از انواع الگوی تدریس انتقال مؤثر محتوای آموزشی و تسهیل در یادگیری دانش‌آموزان است.
مراحل
الگوی تدریس:
به صورت کلی الگوی تدریس شامل 4 مرحله زیر می‌شود؛ که هر کدام از این مراحل خود شامل اهدافی مکمل و سازنده هستند:
1. هدف‌گذاری: تعیین اهداف آموزشی و نتایج یادگیری مورد نظر
2. برنامه ریزی: طراحی فعالیت‌ها و موارد آموزشی بر اساس اهداف تعیین شده
3. اجرا: اجرای تدریس با استفاده از روش‌ها و تکنیک‌های مناسب
4. ارزیابی: ارزیابیِ یادگیری دانش‌آموز و بررسی اینکه آیا اهداف آموزشی تحقق یافته‌اند یا خیر
چرا باید از
الگوی تدریس استفاده کنیم؟
الگوی تدریس می‌تواند برای شما یک نقشه هدایتی طراحی کند. داشتن نقشه هدایتی به شما کمک می‌کند تا اهداف آموزشی خود را به صورتی کاملا هدفمند و کاربردی طراحی و اجرا کنید. استفاده از انواع الگوی تدریس با تاکید بر یادگیری فعال، به افزایش انگیزه در دانش‌آموزان و یادگیری عمیق آن‌ها منجر می‌شود.
در واقع نداشتن الگوی تدریس، به مانند یک سفر بدون مقصد می‌ماند. سفر بدون مقصد برای شما حاصلی جز سردرگمی و اتلاف وقت ندارد. شما در این نوع سفر مسیرها را نمی‌شناسید و ممکن است راه‌های اشتباهی را تجربه کنید و نهایتا با شکست و سرخوردگی روبهرو شوید. اما سفری که مقصد معین داشته باشد، نشانگر وجود اهداف و نقشه راه است. نقشه‌ی راه دارای زمانبندی مشخص و معین است و شما می‌دانید که در چه زمانی و کجا چه کاری را انجام دهید؛ بنابراین الگوی تدریس با ارائه چهارچوبی نظام‌یافته و هدفمند مسیر و روند تدریس شما را از نقطه آغازین (تعیین اهداف آموزشی) تا نقطه پایان (یادگیری اثربخش) رهنمون می‌سازد.
اهداف
الگوی تدریس
استفاده از الگوی تدریس باید برای معلم ارائه‌دهنده‌ی مسیری روشن و روبه رشد باشد؛ در واقع هر یک از انواع الگوی تدریس باید بتوانند با ارائه‌ی محتوا و سازماندهی فعالیت‌های آموزشی، اهدافی چون موارد زیر را سامان ببخشند:
1. کمک به طراحی و اجرای فرآیند یاددهی و یادگیری
2. کمک به اجرای تجربیاتِ یادگیری معنادار و ماندگار توسط معلم
3. تاکید بر یادگیری فعال و پویای دانش‌آموزان
4. یادگیری عمیق و هدفمند دانش‌آموزان
5. ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان با ارائه مطالب و روش‌های روزآمد و کاربردی
و…
فواید استفاده از
الگوی تدریس
انتظار می‌رود استفاده از الگوی تدریس تغییراتی را در شیوه‌ی آموزشی معلمین ایجاد کند تا در نهایت این تغییرات بتوانند نقشی مفید و کاربردی در نحوه یادگیری دانش‌آموزان نیز داشته باشد.
از سری مزیت‌هایی که می‌توان برای استفاده از الگوهای تدریس برشمرد:
1. ایجاد ساختار و نظم در برنامه درسی و کلاس درس
2. ارتقای کیفیت در یادگیری دانش‌آموزان
3. افزایش انگیزه و علاقه در دانش‌آموزان
4. تسهیل ارزشیابی و بازخورد دانش‌آموزان
5. ارتقای عدالت آموزشی در محیط آموزشی
6. ایجاد تنوع و پویایی در روند تدریس
7. افزایش کارایی و اثربخشی آموزشی
8. توانمندسازی معلمان در امور آموزشی
ایجاد
ساختار و نظم
تا اینجا مشخص شد آنچه که یک معلم در روند تدریس خود به آن احتیارج دارد، داشتن یک نقشه‌ی راهِ کاربردی و مفید است، که در نهایت بتواند ارزیابی‌ها و بازخوردهای مثبتی را از آن نتیجه بگیرد.
داشتن یک برنامه نظام‌یافته و هدفمند به معلمین کمک خواهد کرد تا بر پایه‌ی ساختاری دقیق و سازماندهی شده، فارق از هر گونه اتلاف وقت و یا سردرگمی در جهت بهینه‌سازی روند یاددهی و یادگیری و بالابردن سطح کیفیت اهداف آموزشی، گام به جلو بردارند.
فاصله گرفتن از
روش‌های سنتی تدریس
به صورت کلی یکی از مهم‌ترین هدف‌های فاصله گرفتن از شیوه‌های سنتی در آموزش و بهره‌گیری از روش‌های مدرن تدریس، قرار گرفتن دانش‌آموزان در محیطی جذاب و پویا به منظور خارج شدن از حالت انفعال و درگیر شدن مؤثر در روند آموزش و یادگیری است. لذا در این زمینه معلم با هدف داشتن تدریس مؤثر با بهره‌وری از طرح‌درس‌های هدفمند و اجرایی و با استناد به الگوهای آموزشی، روند تدریس را طوری پیش خواهد برد که در آن:
1. برای دانش‌آموزان درک عمیق و پایدار مفاهیم اتفاق بیافتد.
2. محیط کلاس و برنامه‌های راهبردی موجب افزایش خلاقیت، استعدادها و مهارت‌های دانش‌آموزان شود.
3. روحیه‌ی پژوهشگری در دانش‌آموزان ایجاد و تقویت شود.
4. دانش‌آموزان در روند انجام تکالیف بتوانند روابطی تعاملی با دیگر دانش‌آموزان و معلم داشته باشند، که این خود موجب افزایش روابط اجتماعی مؤثر و بالا رفتن اعتماد به نفس آن‌ها نیز می‌شود.
5. تقویت مهارت‌های تفکر انتقادی، با بررسی داده‌ها و تحلیل آن‌ها توسط دانش‌آموزان.
روش‌هایی برای ایجاد
فضای روبه رشد و جذاب
در زمانه‌ی حاضر معلم و دانش‌آموز با چالش‌های گونه‌گونی مواجه بوده و هستند که شرایط تدریس و فراگیری را دشوارتر می‌کند. تجربه بیماری کرونا و تعطیلی مدارس، انتقال فضای کلاس درس به خانه، کاهش روابط اجتماعی، استفاده از روش‌های تدریس آنلاین، جمع‌گریزی برخی از دانش‌آموزان و… همه و همه موجب ایجاد سختی‌هایی می‌شوند که معلم و دانش‌آموز و حتی والدین تا قبل از این با آن مواجه نبوده‌اند. تا پیش از این، روند آموزش غالباً مدرسه‌محور و به تبع آن معلم‌محور بود، اما با آنچه که از سر گذشت همه تغییراتی چشمگیری از جمله خودآموزی دانش‌آموزان، کمرنگ شدن نقش معلم، دور شدن دانش‌آموزان از مباحث اصلی، بهره‌گیری بهینه از امکانات آموزش آنلاین، عدم تمایل به کلاس‌های حضوری و… را تجربه کردند.
لذا در این مورد معلم باید بتواند فضایی کاملا پویا و جذاب را برای دانش‌آموز و بازگردانیِ فعال او به کلاس درس ارائه دهد، از جمله اقداماتی که معلم می‌تواند در این زمینه انجام دهد:
1. ارائه الگوی خلاق و تنوع در تدریس، با استفاده از اسلایدها و ویدئوهای آموزشی، فعالیت‌های تعاملی و…
2. ایجاد تنوع در فعالیت‌های آموزشی، با انجام آزمایش و فعالیت‌های تجربی و…
3. استفاده از روش‌های جذاب تدریس، با انجام پروژه‌های فردی و گروهی، ارائه کنفرانس، تهیه مقاله و…
4. ایجاد فضایی شاد و پویا در مسیر یادگیریِ دانش‌آموزان، با به کارگیری خلاقیت معلم و استفاده از نظریه‌های روانشناسی جمعی و فردی و…
و…
اهمیت ارزشیابی
و ارائه بازخورد
همانطور که گفته شد، محیط آموزشی در سال‌های گذشته با چالش‌های متفاوتی روبهرو بوده، که هر یک از فراز و نشیب‌های مورد تجربه خود زمینه‌ساز تغییراتی اساسی و بنیادین در کلیت نظام آموزشی شده است؛ بنابراین بازگشت دوباره به محیط آموزشی خود مستلزم به کارگیری روش‌هایی نوین است که شامل متدهای آموزشی و روانشناسی می‌شود.
ترجیح در روش‌های تدریس نوین شناخت فردبه‌فرد دانش‌آموزان و شناسایی نقاط ضعف و قوت آن‌هاست، تا هر دانش‌آموز بتواند با توجه و تکیه بر توانایی‌ها و استعدادهای منحصر به فرد خود در کلاس درس حضور فعال و روبه رشدی داشته باشد. به تبع این رویکرد، معلم باید بتواند با ارائه معیارهای مشخص و ساختارمند، روش‌های مکمل و نوینی را در روش تدریس خود جایگزین کند. او با پرهیز از یکدست نگری و یک‌گویی سعی در شناخت فردی دانش‌آموزان و ارائه‌ی شیوه‌های آموزشیِ مؤثر و قابل انعطافی را خواهد داشت، لذا در اینجا نوع ارزیابی از آنچه که تا به امروز مرسوم بوده است متمایز می‌شود و استفاده از روش‌های متنوع در تدریس روش ارزیابی تسهیل در روش ارزیابی را به همراه خواهد داشت.
روش اجرای ارزیابی باید بتواند تمام جوانب آموزشی را دربر بگیرد و همچون گذشته دیگر مبتنی بر آزمون‌های حفظ‌محور و سنتی نباشد، هچنین در کنار ارزیابی مؤثر، معلم باید بتواند با ارائه بازخورد عملکرد دانش‌آموزان و جمع‌آوری نظرات بهبود در فرآیند یادگیری را سامان ببخشد.
ارتقاء
عدالت آموزشی
همانطور که گفته شد تغییر در کلیت نظام آموزشی و روی کار آمدن الگوهای نوین تدریس، شناخت فردبه‌فرد و شناسایی استعدادها و علاقه‌ی دانش‌آموزان موجب ارتقاء عدالت آموزشی نیز خواهد شد، یعنی در این شیوه‌ی آموزشی هر دانش‌آموز با تکیه بر توانایی‌ها و مهارت‌های خود روند یادگیری را طی خواهد کرد و این وضوع علاوه بر ایجاد شوق و انگیزه در او موجب افزایش اعتماد به نفسش نیز می‌شود؛ بنابراین استفاده از روش‌های نوین تدریس با هدف بالا بردن کیفیت آموزشی از روش‌های تدریس سنتی و انعطاف‌ناپذیر فاصله می‌گیرد و این خود موجب یادگیری فعال تمام دانش‌آموزان با تکیه بر سطح توانایی‌های آن‌ها می‌شود.
توانمندسازی
معلمان
استفاده از انواع الگوی تدریس نه تنها ارائه دهند‌ی روش‌های کاربردی و مؤثر برای یادگیری فعال دانش‌آموزان و تسهیل در روند ارزیابی است، بلکه ارائه دهنده‌ی روش‌های مؤثری برای افزایش دانش و مهارت معلمان هم محسوب می‌شود. شیوه‌های به کار رفته در انواع الگوی تدریس فارق از هر گونه محدودیت شرایطی و موقعیتی در جهت برآورده شدن اهداف معلم کارآمد هستند. در واقع معلم در استفاده از انواع الگوی تدریس علاوه بر داشتن یکسری اطلاعات و دانش پیشینی در نحوه استفاده از فناوری‌های مربوطه، در جهت افزایش سطح مهارت‌ها و توانمندی‌های خود اقداماتی را انجام خواهد داد.
سخن
پایانی
بهره‌گیری و استفاده از الگوی تدریس در روند آموزش علاوه‌بر برخوداری از شیوه‌های متنوع تدریس، برای شما برنامه‌ای سازماندهی شده را نیز به همراه خواهد داشت، که در طی این برنامه شما با داشتن متد آموزشی ویژه و منحصربه‌فرد ارائه دهنده‌ی محتواهایی به‌روز و کاربردی خواهید بود؛ همچنین در کنار افزایش سطح توانمندی‌های و مهارت‌های خود رفته رفته خواهید دید که کلاس درس شما از فضایی یکنواخت و کسالت‌بار خارج شده به سوی محیط پویا و جذاب برای دانش‌آموزان تبدیل شده است.
در خصوص استفاده از روش تدریس سنتی نیز توصیه می‌شود تا از تلفیق و ترکیب این روش با روش‌های دیگر برای بهبود کیفیت تدریس و یادگیری بهره ببرید، چراکه اهداف آموزشی جدید در پی هموار کردن مسیر آموزشی تمرکزی ویژه بر ارتقای کیفیت یادگیری، افزایش انگیزه دانش‌آموزان و تسهیل در ارزیابی دانش‌آموزان دارند.
منابع
– کتاب الگوهای یادگیری-ابزاری برای تدریس| نویسندگان: بروس جویس، امیلی کالهون، دیوید هاپکینز/ مترجمان: لطفعلی عابدی- محمود مهر محمدی
– کتاب راهنمای روش‌های نوین تدریس| نویسنده: محرم آقازاده
– کتاب الگوهای جدید تدریس| نویسندگان: مارشا ویل، بروس جویس، امیلی کالهون/ مترجم: محمدرضا بهرنگی
– کتاب مهارت‌های آموزشی و پرورشی| نویسنده: حسن شعبانی
– کتاب مبانی برنامه‌ریزی آموزشی-برنامه‌ریزی درسی مدارس| نویسنده: الف لوی/ مترجم: فریده مشایخ
– کتاب مبانی نظری تحول بنیادین| دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش
– کتاب برنامه درسی آموزش غیرحضوری (دوره متوسطه)| وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی
– مقاله طراحی و ارائه الگوی تدریس روش‌کاری| نویسنده: مسعود مرادی
– مقاله طراحی الگوی تدریس مبتنی بر معنای زندگی| نویسندگان: مهدی گودرزی، آمنه معاصدیان، حسن اسدزاده، مستوره صداقت